ANKARA SAVAŞI:

ANKARA SAVAŞI-1402

Osmanlı döneminin kuruluşundan  103 yıl sonra meydana gelmiş olan Ankara Savaşı, Osmanlı tarihinde  önemli bir yer tutar. Klasik tarih öğretilerimizde Osmanlı Devleti’nin  aldığı yenilgiler çok fazla yer almasa da Ankara Savaşı bu konuda bir  istisna sayılabilir. Biraz daha geniş açıdan bakarsak Ankara Savaşı 1299  yılından 1683 yılındaki 2. Viyana Kuşatması sonrasındaki bozguna kadar  geçen 384 yıl içerisinde alınan en ağır mağlubiyet olarak kabul  edilebilir. Biraz tarih bilgisi olan her kişi Timur’ un kim olduğu,  Timur’ un savaş filleri konularında bilgi sahibidir.
Savaş öncesi bölgenin ve ülkenin durumuna göz atmakta fayda vardır.

Timur Devleti:
Çağatay  Ulusu aşiretlerinden Barlaslar Reisinin oğlu olan Timur, 1370 yılında  Moğol İmparatorluğu ardıllarından Çağatay Hanlığının batısını ele  geçirdi. Timur’ un amacı, Cengiz İmparatorluğu’ nu yeniden bir araya  getirmekti. Bu amaçla Altınorda, Dehli Sultanlığı’ na diz çöktürmüş,  Doğu Türkistan, Azerbaycan, Suriye, İran, Irak, Hindistan’ ın bir  kısmını topraklarına katmıştır. 1402 yılına gelindiğinde devletinin  kuruluşunun henüz 32. yılında Timur zamanının en güçlü ordusuna sahip  bir hükümdar olmuştu. Çok güçlü ordulara karşı savaşarak bu duruma  gelmişti, ele geçirdiği bütün ülkelerdeki âlimlere hürmet göstermiş,  kendilerinin Semerkand’ a getirmiş, Semerkand’ ı devrin çok büyük bir  bilim ve kültür merkezi yapmıştır. Daha öncesinde göçebe toplumların  oluşturduğu coğrafyada yaptırdığı su kanalları ile halkın tarıma  geçişini sağlamış, şehirleri ticaret yollarına bağlamış, medreseler ve  diğer alt yapı çalışmalarına hız vermiştir. Orta Asya Türk  Cumhuriyetleri tarafından “Timur Rönesans’ı” olarak adlandırılan bir  döneme imza atmıştır.

Osmanlı Devleti:
1389 yılında I. Kosova Meydan Muharebesi sonrasında suikasta  uğrayan I. Murat Han’ ın yerine I. Bayezid Han IV.Osmanlı Sultanı olarak  tahta oturmuştur. I. Bayezid, sultan olduğunda Osmanlı Devleti Bizans  Devletini adeta İstanbul’ a hapsetmiş, Bulgaristan, Doğu Trakya, Batı  Trakya’ yı almış Sırbistan’ ı vasal devlet haline getirmişti. I. Bayezid  babası I. Murat’ ın izinden giderek fetihlerini sürdürmüştür. 1391  yılında I. Bayezid Kastamonu üzerine seferde iken bu durumu fırsat bilen  Eflak Voyvodalığı (bugünkü Romanya’nın bir kısmı) Osmanlı topraklarına  saldırdı. Bayezid hızla Rumeli’ ye yönelerek Eflak’ ı karşıladı ve  yenilgiye uğrattı. Böylelikle Eflak Voyvodalığı vasal bir devlet haline  geldi. 1394’ te Selanik ve Osmanlı orduları tarafından fethedildi. 1396’  da Bayezid Niğbolu’ da Fransız, Hospitalier Şövalyeleri, Macar, Eflak,  Venedik, Ceneviz, Kutsal Roma Germen, Polonya, Bohemya, İspanyol  birliklerinden oluşan bir Haçlı ordusunu ağır bir yenilgiye uğratmayı  başarmıştır. Bu savaşta Osmanlı birliklerinin yanında sadece vasalı  Sırbistan Prensliği bulunmakta idi. Bayezid yine vasalı Sırbistan ve o  zamanki müttefiki Bizans Veliaht’ ı Manuil ile birlikte Anadolu  beyliklerine seferler düzenlemiş, bu seferler sonucunda Aydınoğulları,   Saruhanoğulları, Germiyanoğulları, Menteşeoğulları, Hamitoğulları  Beylikleri ortadan kaldırılmış, Karamanoğulları Beyliğinin topraklarının  önemli bir kısmı da ele geçirilmiştir. O zamana kadar Osmanlılar  Anadolu beyliklerine karşı hasmane bir tutum sergilememekte, Bizans ve  diğer Hristiyan devletler ile savaşmaktaydı. Bundan dolayı Anadolu halkı  içerisinde iyi gözle bakılıyordu. Yıldırım Bayezid’ ten itibaren  Osmanlı Devleti Hristiyan vasalları ile birlikte Anadolu beylikleri ile  direkt olarak sıcak çatışmaya girdi. Hristiyan askerlerin Osmanlı adına  Anadolu’ da Anadolu beyliklerine karşı savaşması pragmatist bir  yaklaşımdı ama Türkmen aşiretleri nezdinde çok kötü bir izlenim  bırakmıştır.

İlk Temas:
Timur ülkesini büyüttükçe ya hakimiyetini kabul eden beylik ve  sultanlıkları kendi vasalı haline getirmekte veya kılıç zoru ile galip  geldiğinde o ülkenin topraklarını direkt olarak ülkesine bağlayıp eski  sultanlığı tamamen ortadan kaldırmaktaydı. Esasen bu olgu dönemin çoğu  ülkesinde vardı. Örneğin Bağdat’ a gelen Moğol ordusu içerisinde sayıca  hatırı sayılır bir şekilde Ermeni ve Gürcü krallarına bağlı birlik  vardı.  İşte bu genişleme sonucunda Osmanlı Devleti ile Timurlu Devleti  arasında yer alan ve Timurlular ile çatışıp yenilen Celayir Sultanı  Ahmet ve Karakoyunlu Sultanı Kara Yusuf Osmanlılara sığınmıştır. Ayrıca  Bayezid’ in Timur’ a tabi olan Erzincan Emiri Mutahharten’ den kendisine  tabi olup vergi ödemesini istemesi durumu daha da germiştir.   Böylelikle Timur ile Bayezid arasında mektuplaşmalar başlamıştır. Timur  Anadolu’ ya ordusu ile girerek doğudan Sivas’ a kadar toprakları aldı,  Sivas’ tan sonra güneye yönelerek Malatya, Antep, Halep ve Şam’ a  yöneldi. Timur, sonrasında kışı geçirmek için Karabağ’ a yöneldi.  Bayezid bu esnada Erzincan ve Kemah’ ı aldı, sonrasında kendisine tabi  olması karşılığında Erzincan’ ı Mutahharten’ e geri verdi ama Kemah’ ı  teslim etmedi. Sadrazam Çandarlı Ali Paşa’ nın sorunu barışçıl yollarla  çözmek adına yoğun bir girişimde bulunduğu, Bayezid’ e Timur ile  savaşmaması konusunda ısrarcı olduğu tarih kitaplarında yazmaktadır.  Timur, mektuplarında Bayezid’ in Avrupa’ da kafirlerle savaşmasından  dolayı Bayezid ile savaşmak istemediğini, ancak Bayezid’in kendisini  üstünlüğünü tanıması gerektiğini bildirmiştir. Mektuplaşmalar,  karşılıklı elçi trafiği sonucunda Timur’ un Bayezid’ ten istekleri  aşağıdaki gibi şekillenmiştir.

Kara Yusuf’ un kendisine teslim edilmesi,
Bayezid’ in aldığı Kemah’ ın Erzincan Emiri Mutahharten’ e geri teslim edilmesi,
Şehzadelerden birinin kendisine rehin olarak gönderilmesi,
Gönderilecek bazı semboller ile kendisinin üstünlüğünün Bayezid tarafından tanınması,
Anadolu beyliklerinden alınan toprakların beyliklere geri verilmesi.
Maddeleri sayılabilir. Bu istekler yerine getirildiğinde Timur  Bayezid’ e “kafirlerle yapacağı savaşlar da yardım etme sözü” vermiştir.  Maddeleri incelediğimizde Timur, mutlak hakimiyetinin tanınmasını  istemiştir. Topraklarını yitiren Anadolu Beylerinin kendisine sığınması  ve kendisinden istekleri doğrultusunda Anadolu beylerine topraklarının  geri verilmesini istemiştir. Böylelikle bu beylikler doğal olarak Timur’  un vasalı hale gelecekti. Diğer taraftan Osmanlı’ dan vergi  istememiştir ve aynı şekilde istek duyulduğunda ordu birliği  göndermesini de istememiştir. Kısaca Osmanlı’ yı kendi üstünlüğünü  tanımak şartı ile bağımsız bir devlet olarak tanımıştır. Timur’ un  gerçek hedefi Çin’ di, Anadolu coğrafyasında çok fazla zaman harcamak  istemiyordu, Osmanlı’ nın kendi topraklarını tehdit edebilecek bir  pozisyonda olmasını da istemiyor ve arada tampon devletler kuruyordu.  İsteklerinin en ağırı ise büyüklüğünün tanınması olmuştur. Bayezid ise  bu istekleri gururuna yedirememişti. Yıllar boyunca parlak zaferler  kazanmış ve devasa bir Haçlı ordusunu dize getirmiş bir padişah olarak  Timur’ dan korkmuyordu.
Mektuplaşmalar ve elçi trafiğinden bir sonuç alınamayınca 1402  baharında Karabağ’ da ordusunu merkezden gelen kuvvetlerle  kuvvetlendiren Timur harekete geçti. Kemah Kalesi’ni alarak Mutahharten’  e verdi. Bayezid’ den diplomatik teamüllere uymayan bir mektup aldı ve  bu mektup’ ta Bayezid tarafından aşağılanan ve hakarete uğrayan Timur  Sivas’ a ilerledi. Sivas’ da Timur’ un ordusu Osmanlı elçisinin de hazır  bulunduğu ihtişamlı bir geçit töreni hazırladı. Bu elçilere Timur her  şeye rağmen barış yapmak istediğini ancak Mutahharten’ in ailesinin ve  Bayezid ‘ in oğullarından birinin kendisine gönderilmesini şart  koşmuştu. Cevap gelmeden Bayezid’ in ordusunu toplayıp yola çıktığını  haber alınca savaş hazırlıklarına başladı. Bayezid ordularını Ankara’ da  topladı, ordu Kızılırmak’ ı geçerek Akmağdeni Bölgesine geldi. Daha  önceden bölgenin iklim, coğrafya, ikmal yolları gibi bütün özelliklerini  araştıran Timur çok da zorluk çekmeden yerel işbirlikçilerin de katkısı  ile Sivas’ tan Kayseri’ye geldi. Burada yeni hasadı toplatarak ordusu  için kullandı, Kırşehir’ e yöneldi. Kırşehir’ den de Ankara’ ya  yönelerek Ankara Kalesini gözüne kestirdi. Bayezid   ise çoğu yaya olan  ordusunu geri Ankara’ ya yönlendirdi. Hızlı bir yürüyüş ile Bayezid,  Timur’ un da beklemediği bir anda Timur’ un orduları savunmasız bir  durumda iken Çubuk Ovası’nda yakaladı. Bayezid’ in kurmayları bu durumu  fırsat bilerek hemen saldırmayı önerdi ancak Bayezid mertliğe uygun  olmayacağı için bunu reddetti ve belki de büyük bir fırsatı tepmiş oldu.

 Muharebe:
28 Temmuz 1402 sabahı muharebe başladı. Başlangıçta her iki  ordunun birkaç taktik hareketi oldu, sonrasında Osmanlı ordusunda  ihtiyat kuvveti olarak sol tarafta Rumeli birliklerinin arkasında yer  alan Kara Tatarlar saf değiştirerek Rumeli askerlerini ok yağmuruna  tutmaya başladılar. Timur’ un birlikleri ile Kara Tatarların oluşturduğu  iki ateş arasında kalan Rumeli birlikleri geri çekilmeye başladı. Kara  Tatarları Osmanlı ordusu içerisinde yer alan bazı Moğol, Türkmen, Kürt,  Karakoyunlu ve diğer Tatar birlikleri izleyerek savaş içerisinde saf  değiştirdiler ve Osmanlı sol cenahı çok zayıfladı. Sol cenahı zorlanan  ve dağılan Osmanlı ordusu merkezden taarruza geçerek Timur ordusunun  merkez kuvvetlerini geriye doğru itti.Timur karşı hamle ile  savaş filleri ağır zırhlı süvarileri kullanarak karşı saldırıya geçerek  dengeyi kurdu. Osmanlı ordusunun sağ cenahında yer alan Anadolu  askerlerinin karşı tarafında Timur ordusu içerisinde Germiyan, Saruhan,  Aydın, Menteşe beyliklerine bağlı askerler bulunmaktaydı. Timur bu  birliklere kendi sancaklarını açtırdı. Bu şekilde Anadolu eyalet  askerlerinin ve Anadolu’ dan toplanan askerlerin de bir kısmı Timur’ un  tarafına geçti ve Osmanlı sağ cenahı da çöktü. Sağ cenah ve sola  cenahtan katılan az sayıda birlik ile merkezde yeniçeriler ve Sırp  birlikleri savaşmaya devam ettiler. Karşı tarafın sayıca üstünlüğünden  dolayı Osmanlı birlikleri zayıf düştüler. Cephede epeyce savaşan Sırp  birlikleri geri çekilmeye başladı, Stefan Lazareviç, Bayezid’e artık  geri çekileceğini, Bayezid’ in de geri çekilmesi gerektiğini ve bu  savaşın artık kazanılamayacağını bildirdi. Mehmet Çelebi, İsa Çelebi,  Stefan Lazaroviç’ den önce muharebe alanın terk ederek geri  çekilmişlerdi. Öğleden sonra Bayezid   birkaç bin kişilik kuvvet ile  Çataltepe’ ye çekildi. Timur 70.000 kişilik kuvvet ile Çataltepe’ yi  abluka altına aldırdı. 300 sipahi ile ablukayı yarmaya çalışan Bayezid    yolda atının tökezleyip düşmesi ile peşindeki birliklerce esir alındı.  Bayezid   ile birlikte Musa Çelebi, Mustafa Çelebi, Kara Timurtaş Paşa’  da esir düştü.

Muharebe Sonrası:
Bazı tarihçilerin aksi yönde yazmış olmalarına rağmen  tarihçilerin çoğuna göre Timur Bayezid’ e esaret döneminde iyi muamelede  bulunmuştur zaman zaman kendisi ile sohbetleri olmuş, Bayezid  ölene  kadar esasen aynı otakta bulunmuşlardır. Savaş sonrasında Bursa  yağmalanarak, o zamana kadar toplanan Osmanlı hazinesi Timur’ a  gönderildi. Anadolu şehirleri Timur orduları tarafından yağmalandı. Bu  arada o zamana kadar Anadolu beylikleri tarafından alınamayan ve Rodos  Hospitalier Şövalyelerinin elinde bulunan İzmir ve Foça, Timur  tarafından fethedilmiştir. 1402 yılını Timur Anadolu’ da geçirmiştir. 8  Mart 1403 yılında Yıldırım Bayezid  bazı tarihçilere göre yüzük taşında  sakladığı zehir içerek, çoğu tarihçiye göre ise gut hastalığı ve ya  nefes darlığı sebebi ile Semerkand’ a götürülmeden önce öldü. Timur da 2  yıl sonra Çin seferine giderken yolda ölmüştür.
Ankara Savaşı sonrasında Osmanlı Devleti 12 yıl sürecek olan  Fetret Devri’ ne girmiş, Anadolu toprakları neredeyse Orhan Gazi  zamanındaki duruma gerilemiş, Osmanlı toprakları, Timur İmparatorluğu’  na bağlanmış ve Bayezit’ in şehzadelerine bölüştürülmüş, bütün Anadolu  beylikleri yeniden kurulmuştur. Osmanlılar Rumeli’ de tutunmayı  başarmışlar, Bizanslılar’ a Venedik ve Cenevizlilere bazı tavizler  verilse de Rumeli Anadolu’ ya göre Fetret Devrindeki yıkımdan daha az  etkilenmiştir. 12 yıl boyunca Yıldırım Bayezit’ in şehzadeleri arasında  iktidar mücadeleleri sonucunda Amasya’ nın hakimi olan Mehmet Çelebi  diğer kardeşlerini yenerek Osmanlı Devletini tek çatı altında toplamayı  başarmış ve Osmanlı’ nın ikinci kurucusu olmuştur. Fatih Sultan Mehmet  zamanına kadar Osmanlı coğrafyasında Timur’ dan sonra sultan olan Şahruh  tehdidi devam etmiştir.

 Muharebenin Etkileri:
Ankara Savaşı, çarpışan orduların büyüklüğü, asker kaybı  anlamında çok yıkıcı bir savaş olmuştur. Aynı şekilde Anadolu  coğrafyasında yaşanan yağmalar ve istikrarsızlıklar büyük yıkımlara ve  hatta göç hareketlerine yol açmıştır. Anadolu’ dan Rumeli’ ye bir Türk  göçü ve aynı şekilde Anadolu’ dan Orta Asya’ a Kara Tatar göçü  yaşanmıştır. Ayrıca Timur Anadolu’ dan Semerkand’ a kalabalık bir  sanatçı, alim, zanaatkar topluluğunu götürmüştür. Söz konusu göçün  Anadolu’nun gelecekteki iktisadi gelişimine olumsuz etkisi olmuştur.  Osmanlılar, Anadolu’ da zayıflasalar da Rumeli’ de bazı toprak kayıpları  ve diplomatik manevralarla tutunmayı başarmışlardır. Bu tutunma,  Osmanlı devlet teşkilatının Rumeli’ de ne kadar güçlü olduğunun bir  göstergesidir. Ankara Savaşı, dönemin çok büyük bir savaşı olmuş, Timur,  ihtişamlı bir haçlı ordusunu mağlup etmiş olan Bayezid’ i yenmiş  olmanın gururu ile Avrupa krallarına mektuplar göndererek onların  yenemediği Bayezid’ i yendiğini anlatmıştır. Ne var ki Anadolu’ da ki  yıkım ve Fetret Devrine rağmen Ankara Savaşı’nın tarihi kökten  değiştirici bir fonksiyonu olmamıştır. Timur İmparatorluğu Ankara Savaşı  galibiyeti ile gücünün zirvesine erişmiş olsa da sonrasında Timur’ un  ölümü ile daha fazla genişleyememiş ve sonrasında küçülme sürecine  girmiştir. Avrupa Devletleri ise Osmanlı’nın bu en zayıf anında  Osmanlı’yı bitirebilecek bir hamle yapamamışlar ve 50 yıl sonra Çelebi  Mehmet’ in torunu Fatih Sultan Mehmet Han İstanbul’ u fethederek Bizans’  ı tarihten silecektir.

Timur bu savaşı kazanabilmek için her şeyi yapmış,  imparatorluğunun diğer ucundan savaş fillerini ve bütün  imparatorluğundan asker ve vasal devlet ordularını getirmiş, Cengiz  hanın yaptığı gibi saldırdığı coğrafyayı çok iyi tetkik etmiş, gizli  diplomasi yöntemleri ile savaş esnasında karşısındaki birliklerin bir  kısmını kendi tarafına çekmiş, kendisine ordusunun yapısına uygun  savaşabilecek en iyi alanı seçmiş, karşı tarafın ikmal yolları ve yine  karşı tarafın ordugahındaki su kaynaklarını tahrip etmiştir. Yıldırım  Bayezid’ in sayıca dezavantajına ilave olarak ordusu Ankara’ ya hızlı  yürüyüşten dolayı yorgundu, Timur’ un kuyuları zehirletmesinden dolayı  susuzluk problemi de olmuştu. Kendi topraklarında yorgun ve susuz olarak  ordusunun başında savaşa başlamıştı ancak yenilmesinin görünürdeki en  büyük sebebi savaş esnasında taraf değiştiren Kara Tatarlar, kendisine  bağlı olan Anadolu Beyliklerinin askerleri ve bazı Anadolu birliklerinin  askerleri olmuştur. Çok dramatiktir ki Bayezit’ in yanında Yeniçeri  birliklerine  (direkt olarak Bayezid’ e bağlıydı ve en sonuna kadar  savaşmışlardı) ilave olarak sadece vasal Sırp ordusu kalmıştır. Sırp  ordusu savaşçılığı ile Timur’ un da taktirini toplamıştır. Ankara  Savaşın’ daki bu ihanet ve sadakat tablosu Osmanlı’ nın gelecekteki  yapılanmasını da etkileyecektir.
Birçok Türk Milliyetçisi yazar tarafından Osmanlı İmparatorluğu  yönetimi, Anadolu halkı ve Türk unsurlara karşı hoşgörüsüz davrandığı ve  Türk unsurların esasen Osmanlı içerisinde horlandığı şeklinde  eleştirilmiştir. Belki de Ankara Savaşında yaşanan bu ihanetler ve  Yıldırım Bayezid Hanın bu şekilde yalnız bırakılışı, Osmanlı sultanları  ve yöneticilerinin bilinç altında yazarların eleştirilerini haklı  çıkartacak şekilde  Anadolu halkı ve Türk unsurlarına karşı derin izler  bırakmasına neden olmuştur.

Mehmet Ali GÖREN