Birey üzerinde etkisi olan ilk ve en önemli çevresi ailesi, özellikle anne ve babasıdır. Ebeveynlerin tutumları, doğum öncesinden itibaren bireyi etkilemekte ve doğum sonrası hayatını şekillendirmektedir. Çocukların ailelerinden gördükleri tutumlar onların kişiliklerine, benlik algılarına ve çevresindeki insanlarla olan ilişkilerine etki etmektedir. Anne ve babalar tutum ve davranışlarıyla çocuklarını duyarlı, ilgili, sorumlu, mutlu veya kaygısız, sorumsuz ve mutsuz bireyler haline getirebilmektedirler. Çocuklar ailelerinden aldıklarını başkalarına yansıtacaklarından sağlıklı bireyler ve sağlıklı nesiller yetiştirilmesinde anne ve babalara büyük sorumluluklar düşmektedir (Yaprak, 2007, s.1)
Araştırmalar, çocukluk yıllarında kazanılan davranışların yetişkinlikte, bireyin kişilik yapısını, tavırlarını, alışkanlıklarını, inançlarını ve değer yargılarını büyük ölçüde biçimlendirdiğini ortaya koymaktadır. (Yavuzer,1997)
Çocuklar, bir çiftin sevgisinin mükemmel bir ifadesi gibidir. Beklentiler, duygusal hazırlık gibi durumlar, tutum ve davranışların şekillenmesinde etkili olabilir.(Chandramuki, Shastry & Vranda, 2012). Çocuk yetiştirme tutumları, bir çocuğa olumlu ya da olumsuz davranmaya yatkınlık durumu olarak nitelendirilebilir. Tutumlar, anne-baba ve çocuk ilişkisindeki sıcaklık ve kabul derecesi ya da soğukluk ve reddetmeyi, izin verici veya kısıtlayıcı nitelikleri içerir (Grusec & Danyliuk, 2014). Çocuk yetiştirmek anne-babalar için önemli bir sorumluluğu da beraberinde getirmektedir. Bu sorumluluğun güçlüğü de bazen ebeveynleri olumsuz tutumlara yönlendirebilir.
Genel olarak ebeveyn tutumlarını şu başlıklar altında toplayabiliriz;
1. Otoriter Anne-Baba Tutumu: Cezanın eşlik ettiği bu tutumda ebeveynler, çocuklarına katı kurallar koyarlar. Çocuğun davranışları üzerinde anne babanın kontrolü fazladır. Bu tür tutum sergileyen ailelerde yetişen çocuklar; korkak, boyun eğen, otoriteden çekinen, kendinden istenilenden fazlasını yerine getiren, otorite kalktığında isyankar, güçsüzler karşısında saldırgan kişiler olabilirler (Yıldız, 2004, s.138).
1. İlgisiz ve Kayıtsız Anne-Baba Tutumu: İlgisiz ana babalar, çocuklarını aşırı ihmal ederler ve onların ilgi ve gereksinimlerine karşı kayıtsız davranırlar (Kaya ve diğerleri, 2012, s.210). Çocuğa karşı bu tutumu gösteren anne ve baba çocuğu yalnız bırakmakta, onu görmezlikten gelmekte ya da çocuğu dışlamaktadır. Bu tutumlar sonucunda ise, çocuk kendini yalnız hissetmekte ve güven duygusu sarsılmaktadır.
2. Serbest Anne Baba Tutumu: Bu tutumdaki anne baba, çocuğun doğru veya yanlış hiçbir hareketine karışmaz, yanlışlarına bile kızmaz (Aydın, 2002, s.128). Anne babanın isteklerinden çok çocuğun istekleri ön plandadır. Bu durum genellikle ailenin tek çocuğa sahip olması durumunda daha sık rastlanır (Kaya ve diğerleri, 2012, s.30). Bu tür aile ortamında yetişen çocuklar kendi istedikleri olmayınca hayal kırıklığına uğrarlar.
3. Dengesiz ve Kararsız Anne-Baba Tutumu: Bu tür anne babaların verdikleri kararlar birbiri içinde tutarsızlık göstermektedir. Ebeveynlerin verdikleri kararlar farklılık göstermektedir (Aydın, 2002). Ayrıca değişik zaman dilimlerinde verdikleri kararlarda da tutarsızlıklar görülmektedir. Anne baba bazen aşırı hoşgörülü ve serbest, bazen engelleyici, baskıcı ve cezalandıran bir tutum içindedir. Bu aile tutumu ile yetişen çocuklar hangi durumlarda ne şekilde davranışta bulunacağı konusunda ikilem yaşarlar.
4. Koruyucu Anne-Baba Tutumu: Bu tutumda çocuk gereğinden fazla kontrol altındadır ve çocuğa aşırı özen gösterilir. Anne babalar çocukların üzerlerine titrerler. Bu çocuklar, olaylara seyirci kalmakta, kararlar almada güçlük çekmekte, amaçlarına ulaşmada başkalarından destek beklemekte ve problemleri onun yerine bir başkasının çözümlemesini alışkanlık haline getirmektedir (Alisinanoğlu, 2003).
5. Mükemmeliyetçi Anne-Baba Tutumu: Bu tür tutumu sergileyen anne babalar kendilerinin yapamadıklarını ve içinde kalan ukdeleri çocuklarında görmek isterler (Yamanoğlu, 2009). Bu tutumda anne babalar, çocukların kapasitesinin üstündeki hedeflere onların ulaşmalarını katı bir tutumla isterler. Çocuktan her şeyi mükemmel yapması beklenir. Çocuk bu baskılar içerisinde istenileni yapamadığında başarısızlık ve güvensizlik duygusu yaşar.
6. Demokratik Anne-Baba Tutumu: Bu tutumda çocuk bir birey olarak kabul edilir. Aile içi ve çocuğa özgü kararlarda onun fikirleri alınır. Çocuğun duygu ve düşüncelerine değer verilir. Bu tür aile ortamında yetişen çocuklar girişimci, yaratıcı, fikirlerini özgürce ifade edebilen, kuralları sorgulayıp alternatif çözüm yolları üretebilen, benlik algısı yüksek ve paylaşımcı gibi özelliklere sahip olurlar (Pekşen-Akça, 2012).
7. İzin Verici Anne-Baba Tutumu: Bu tutumda çocuğa sınırlama getirme veya çocuğun kontrolü konularında bir eksiklik söz konusudur (Sak ve diğerleri, 2015). Çocuk bu tutumda özgür bir şekilde hareket etmektedir. Herhangi bir denetime tabi değildir. Çocuğun davranışlarına herhangi bir tepki gösterilmemesi, çocukta anne babasının kendisine karşı ilgisiz oldukları düşüncesinin yer almasına neden olabilir. Bu tutumla yetişen çocuklar girdikleri her ortamda bu rahatlığı bulamayacağından tedirginlik ve huzursuzluk yaşarlar.
Yapılan araştırmalar demokratik anne ve baba tutumlarının çocukların sosyal becerilerini olumlu etkilediği, diğer tutumların ise olumsuz etkisi olduğu belirlenmiştir. Demokratik tutumda, anne-baba-çocuk arasında iletişim yolları açıktır ve sıcak bir aile ortamı vardır. ( Günalp, 2007).
Yazan: Cansu ERYİĞİT
Kaynaklar:
Özyürek, A., Özkan, İ., Begde Z., ve Yavuz, N.F. (2019). Çocuğu İlkokula DevamEden Ebeveynlerin Çocuk Yetiştirme Görüş ve Tutumları Arasındaki İlişki. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(1), 323-340.
Erdoğan,N., Yoleri,S. ve Tetik,G. (2017). Ebeveyn Tutumlarının Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Mizaç Özellikleri İle İlişkisinin İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (42), 226-239
Eroğlu,K., Odacı, H., (2019). Ortaokul Yedinci ve Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Anksiyete Düzeyleri ile Benlik Saygıları, Anne-Baba Tutumları, Mükemmeliyetçilik Özellikleri Arasındaki İlişki. Turk J Child Adolesc Ment Health 2019;26(3):108-15
Aydoğdu, F.Dilekmen, M.,(2016). Ebeveyn Tutumlarının Çeşitli Değişkenler Açısından Değerlendirilmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi . 11(2).
Yavuzer, H. (1997). Çocuğunuzun İlk 6 Yılı. (35.basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
