Gurbet Kuşlarının şehridir İstanbul. İçinde umudu, hasreti bazen çaresizliği barındırır.
Gurbet Kuşları (1962), Orhan KEMAL
Samimi ve yöresel bir dille yazılan romanı okurken akıcılığı dikkat çekiyor.1950-1960’lı yıllar anlatan roman bulunduğu dönemin sosyolojik ve siyasi özelliklerini çok güzel vurgulamıştır.
Kurtalan Ekspres’iyle İstanbul’a gelen İflahsızın Memed ’in babası Yusuf’un hayatı “ Bereketli Topraklar Üzerinde (1954)” adlı romanda anlatılmıştır. “ Gurbet Kuşları” romanı “Bereketli Topraklar Üzerinde” romanının( Olaylar Çukurova’da geçmektedir) devamı niteliğindedir.
Bu yüzden öncellikle “ Bereketli Topraklar Üzerinde” romanını okumanızı tavsiye ederim.
Bu yıllar şehirlileşmenin ve gecekondulaşmanın hız kazandığı bir dönemdir. Taksitle ve yüksek faizle inşaat malzemeleri satan Hacı Baba’nın ‘yeşiller’ denen görevlilere ihbar ederek duvarların yıkılması her duvar için yeniden tuğla, beton, inşaat malzemesi satması demekti.
Anadolu’dan iş bulma umuduyla köyünden gelen İflahsızın Memed’ in köylüsü ve annesinin akrabası Gafur tarafından sahip çıkılmaması kitapta ihanetler zincirinin başlangıcı sayılabilir. Hamal Veli’nin sahip çıktığı Memed’ i Hacı Emmi ile tanıştırması sayesinde duvar ustalığını ve hayatı öğrenerek İstanbul’un karmaşık hayatına atlamış olacaktı.
“Hemşeri memşeriye kulak asma, bura İstanbul taşı toprağı altın dinime imanıma.” Diyen Hacı Emmi Memed’e hem iş buluyor hem yatacak yer veriyor.
Memed Kastamonu’lu Recep’ den okuma yazma öğreniyor. Daha sonra ustasından duvarcılığı öğrenerek amelelikten duvar ustalığına geçiyor. Kabzımal Hüseyin Efendi ve Nermin Hanım’ın Moda’ da köşkünde çalışan hizmetçi Ayşe’ye gönlünü kaptırıyor.
Nermin Hanım 1950’lerde DP iktidara gelirken, CHP’den istifa edip DP ye geçiyor. CHP’ li kocasını defalarca aldatıp onun şüpheli ölümünden sonrada yanlarında çalışan Kabzımal Hüseyin Efendi’nin ayartmasıyla onunla evleniyor, Ankara’da kocasını bir yerlere getirme hırsıyla birtakım ilişkiler kuruyor.
Ayşe, yirmi yaşlarında kimsesi olmayan garip bir kızdır. Anadolu’nun bir köyünden on yıl önce İstanbul’a gelen Ayşe’nin tek yakını Hatçe ve Rıza çiftidir. Onlarda birer gurbet kuşudur. İki erkek çocuğu olan Hatçe Zeytinburnu’nda gecekonduda yaşamaktadır. Ayşe sık sık onları ziyarete gider ve Hatçe ablasının mutluluğundan bahsederek evleneceği insanın Rıza eniştesi gibi olması hayalini kurmaktadır. Bunu adeta romanda bir leitmotiv gibi tekrar eder.
Birçok temanın iç içe anlatıldığı romanın en önemli vurgusu köyden kente göç ve gecekondu sorunudur.
İstanbul’da gözü açılan Memed, köyde imamın anlattığı dini bilgileri sorgulamaya başlayacak ve kaderci yaklaşımdan uzaklaşacaktır.
Roman aynı zamanda yozlaşmalar üzerine olayları ön plana çıkarmıştır. Hizmetçi kadınlara yapılan ahlaksız davranışlardan tutunda Gafur’un hareketlerinden özellikle köyün halkına yalanlar söylemesi mektup yazıp Memed’ i çağırıp sonrada İstanbul’da ortada bırakması, mahallenin bakkalının çırağının alışverişe gelen genç kızlara asılması, Gafur’ la kadınlar hakkında çirkin dedikodular yapması gibi birçok olayda vurgulanmıştır.
Romanın her sayfası büyük bir heyecanla, acaba şimdi ne olacak diye merak uyandırırken kardeşlerini ve babasını İstanbul’ a getirmesiyle ihanetin, güvensizliğin bir kez daha içine düşüyor Memed. Kendisine övgüler yağdırdığı babası bile arkasından iş çevirmeye başlıyor.
Ayşe’nin Hatçe ablası gibi bir hayat kurmayı, ev yapmayı istemesi ve bu umudu için çırpınması ve romanın sonunda Ayşe’nin kocasına söylediği o muhteşem sözle kadının direnci, cesareti ve gücünü gözler önüne seriliyor.
Tüm satırlarında yaşanmışlık olan Gurbet kuşları bence herkesin muhakkak okuması gereken, anlatımı dialoglar ve iç monologlar üzerine kurulmuş muhteşem bir roman.
1964’ te Film Senaryosunu Orhan Kemal ve Halit Refiğ’ in yazdığı “Gurbet Kuşları” filmi kitapla birebir olmasa da vurgulanan konular aynı. Filmi izlediğimde bana daha çok Reşat Nuri Güntekin’ in Yaprak Dökümü romanını anımsattı. Üç erkek ve bir kız çocuğuyla büyük hayallerle İstanbul’a göç eden Tahir Bakırcıoğlu’nun ve ailesinin verdiği mücadele anlatılmaktadır.
Tanju Gürsu, Filiz Akın, Özden Çelik Pervin Par, Mümtaz Ener ve Cüneyt Arkın oynamıştır. Film aynı zaman da Cüneyt Arkın’ın sinema hayatına başladığı ilk Filmidir.
AZAR: Mehmet Raşit Öğütçü veya kullandığı adıyla Orhan Kemal, toplumcu gerçekçi, Türk romancısı ve oyun yazarı. Adı, Türk edebiyatının büyük ustaları arasında anılan yazar; roman, hikâye, oyun, şiir gibi farklı tarzlarda birçok esere imza atmış olsa da daha çok romancılık yönü ile tanınmıştır. Vikipedi
Doğum tarihi: 15 Eylül 1914, Ceyhan
Ölüm tarihi ve yeri: 2 Haziran 1970, Sofya, Bulgaristan
ROMAN:
• Baba Evi 1949,
• Avare Yıllar 1950,
• Murtaza 1952,
• Cemile 1952,
• Bereketli Topraklar Üzerinde 1954,
• Suçlu 1957, Devlet Kuşu 1958,
• Vukuat Var 1958,
• Gavurun Kızı 1959,
• Küçücük 1960,
• Dünya Evi 1960,
• El Kızı 1960,
• Hanımın Çiftliği 1961,
• Eskici ve Oğulları 1962 (Eskici Dükkanı adıyla 1970),
• Gurbet Kuşları 1962,
• Sokakların Çocuğu 1963,
• Kanlı Topraklar 1963,
• Bir Filiz Vardı 1965,
• Müfettişler Müfettişi 1966,
• Yalancı Dünya 1966,
• Evlerden Biri 1966,
• Arkadaş Islıkları 1968,
• Sokaklardan Bir Kız 1968,
• Üç Kağıtçı 1969,
• Kötü Yol 1969,
• Kaçak (ö.s.) 1970,
• Tersine Dünya (ö.s.) 1986.
ÖYKÜ:
• Ekmek Kavgası 1949,
• Sarhoşlar 1951,
• Çamaşırcının Kızı 1952,
• Koğuş 1954,
• Grev 1954,
• Arka Sokak 1956,
• Kardeş Payı 1957,
• Babil Kulesi 1957,
• Dünyada Harp Vardı 1963,
• Mahalle Kavgası 1963,
• İşsiz 1966,
• Önce Ekmek 1968,
• Küçükler ve Büyükler (ölümünden sonra) 1971.
Öykülerinden yapılan derlemeler Bilgi Yayınevi’nce dört cilt olarak yayınlandı: 1. Yağmur Yüklü Bulutlar 1974; 2. Kırmızı Küpeler 1974; 3. Oyuncu Kadın 1975; 4. Serseri Milyoner/İki Damla Gözyaşı 1976. Arslan Tomson, 1976; İnci’nin Maceraları 1979.
OYUN:
• İspinozlar 1965,
• Koğuş 1967
• ANI:
• Nazım Hikmet’le Üç buçuk Yıl 1965
İNCELEME:
• Senaryo Tekniği ve Senaryoculuğumuzla İlgili Notlar 1963
RÖPORTAJ:
• İstanbul’dan Çizgiler (ö.s.) 1971
ÖDÜLLERİ:
• 1958 Sait Faik Hikâye Armağanı Kardeş Payı ile
• 1967 Ankara Sanatseverler Derneği Yılın En İyi Öykücüsü ödülü
• 1969 Sait Faik Hikâye Armağanı Önce Ekmek ile
• 1969 Türk Dil Kurumu Öykü Ödülü Önce Ekmek ile